Covid 19’un İş Hukukuna Etkisi

Küresel etki yaratan Covid 19 pandemisinin etkisini azaltmak amacıyla ülkemizde kamu otoriteleri tarafından sosyal ve iş hayatını etkileyen bazı tedbirlerin alınmasını kaçınılmaz olmuştur. İnsan sağlığının tehdit altında olmasının getirdiği ağır sonuçlara karşı Mart 2020 ayında kamu otoriteleri tarafından alınan ilk tedbirlere karşı verilen ilk tepkiler, işveren ve işçileri büyük oranda etkisi altına almıştır.

Salgının yayılma hızının korkusuyla ilk günlerde işverenlerin ticari faaliyetlerini durdurmaya karar vermesi ve çalışanlarını toplu olarak işten çıkarmaya başlaması, sektör ayrımı olmaksızın ortaya endişe verici sonuçlar çıkarmıştır.

Durumun yarattığı etkinin yasal olarak sınırlarının çizilmesi ve piyasaların düzenlenmesi amacıyla 25.03.2020 tarihinde kabul edilen 7226 Sayılı Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun’un 41. Maddesi ile aşağıda ayrıntıları açıklanacak fesih yasağına ilişkin düzenleme hayata geçirilmiştir. Kanun koyucu, ekonomik olarak belirsiz dönemden geçmenin zorluklarını işveren ve işçilerin birlikte aşması amacıyla getirdiği düzenleme aşağıda kısaca ele alınmıştır.

Fesih Yasağı Nedir?

Genel olarak İş Kanunu tarafından İşverene iş akdi feshi için tanınmış hakların 25/II maddesi hariç askıya alınması olarak özetlenebilir. Anılan yasak son olarak 17.01.2021 tarihine kadar uzatılmış olup, işveren “Ahlak ve İyiniyete Uymayan Haller” olarak sınırlı sayılan haller dışında kendi iradesiyle iş akdini sonlandıramamaktadır. İş sözleşmesini feshetme yetkisi açısından işçi tarafında ise bir değişiklik öngörülmemiştir. Bu süreçte, iş sözleşmesinin kendiliğinden sona ermesi konusuna ise engel bir durum bulunmuyor.

Yasağa rağmen iş sözleşmesini fesheden işverenler hakkında her işçi için bir aylık asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanacağı belirlenmiştir.  Anılan cezanın işverenler açısından caydırıcı olmamasının önü ise Kısa Çalışma Ödeneğine hak kazanmanın ön koşulu olarak yasak süresince işten çıkarma yapılmamasına ilişkin getirilen kural ile kapatılmıştır.

Hangi Durumda İşten Çıkış Yapılabilir?

Fesih yasağı ile ilgili gelen geçici maddede yasağın kime getirildiği ve hangi çıkışın istisna kabul edildiği de açıkça belirtilmiştir. Buradan yola çıkarak, istisna bırakılan çıkış nedeni dışında, yasağın işverenin yaptığı tüm fesihleri kapsadığını söyleyebiliriz.

Bu nedenler kısaca;

İşçinin,

• İşe başlarken gerçeğe aykırı bilgi vererek, işvereni yanıltması,
• İşverene veya işverenin ailesinden birinin şeref ve namusuna yönelik söz veya davranışta bulunması,
• İşverenin başka bir işçisine cinsel tacizde bulunması.
• İşverene veya onun ailesi üyelerinden birine veya çalışma arkadaşlarına sataşması, işyerine sarhoş yahut uyuşturucu madde almış olarak gelmesi ya da işyerinde bu maddeleri kullanması,
• İşverenin güvenini kötüye kullanması, hırsızlık yapması veya işverenin meslek sırlarını ortaya çıkarmak gibi doğruluk ve bağlılığa uymayan davranışlarda bulunması,
• işyerinde, yedi günden fazla hapisle cezalandırılan ve cezası ertelenmeyen bir suç işlemesi,
• Haklı bir sebebi olmadığı halde izinsiz olarak, ardı ardına iki işgünü veya bir ay içinde iki defa herhangi bir tatil gününden sonraki iş günü yahut bir ayda üç işgünü işe devamsızlık yapması,
• Yapmakla ödevli bulunduğu görevleri kendisine hatırlatıldığı halde yapmamakta ısrar etmesi,
• isteği veya işini gereği gibi yerine getirmemesinden kaynaklı olarak güvenliğini tehlikeye düşürmesi, işyerindeki mallara otuz günlük ücretinin tutarıyla ödeyemeyecek derecede hasara ve kayba uğratması.”

25/II maddesi ile bildirimsiz ve tazminatsız çıkış işlemi yapabilmek için sadece sebebin ortaya çıkmış olması yeterli değil. Olayın gerçekleşmesi üzerinden 1 yıldan az zaman geçmiş olması ve fesih yetkisi olan birimin olayı öğrendiği tarihten itibaren, 6 iş günü içinde iş sözleşmesini feshetmesi şartı gerekiyor. Fakat işçinin maddi çıkar sağladığı durumlar için 1 yıl kuralına bakılmıyor.

SGK çıkış kodları üzerinden özetleyecek olursak,

İşveren,

01-Deneme Süreli İş Sözleşmesinin İşverence Feshi,

04-Belirsiz Süreli İş Sözleşmesinin İşveren Tarafından Haklı Sebep Bildirilmeden Feshi, 15-Toplu İşçi Çıkarma,

22-Diğer Nedenler,

• İşveren Tarafından Zorunlu Nedenlerle ve Tutukluluk Nedeniyle Fesih ve
• İşveren Tarafından Sağlık Nedeniyle Fesih nedenleri ile fesih yasağı süresince iş akdini feshedemez.

Bu sebepler dışında yapılan iş akdi fesihleri yasak kapsamında değerlendirilmiyor.

Yasak Döneminde Deneme Süresinden Fesih Yapılabilir mi?

İş sözleşmesinde en fazla 2 ay, toplu sözleşmelerde ise en fazla 4 ay olarak belirlenebilen deneme süresinde, bu süre sebep gösterilerek iki şekilde fesih gerçekleşebilir: İşçinin deneme süresinde işten ayrılması ya da işverenin çıkarması.

İşveren yasak döneminden önce ya da yasak döneminde işe aldığı bir işçiyi, deneme süresinde olsa dahi yasak devam ederken işten çıkaramayacak. Bunun yerine işçiyi ücretsiz izne gönderebilecek. Ama işçi isterse sözleşmesini deneme süresinde feshedebilir.

İkale İle Çıkışlar Yasak Döneminde Uygulanabilir mi?

İkale ile çıkışlar, işçi ve işverenin anlaşarak iş sözleşmesini sonlandırdığı durumlardır. İş Kanunu’nda fesihleri düzenleyen maddelerde yer bulamamış olmasına karşın, fesih iradesini kimin ortaya koyduğunun tespiti için ikale sözleşmesine bakılır. ikaleyi teklif eden tarafın fesih beyan ettiği kabul edilir. Yalnız, yasak süresince ikale ile çıkışların gerçekleştirilmesi de yüksek risk içeriyor. Özellikle bu çıkışlar sırasında seçilen çıkış kodu 22- Diğer nedenler uygulamasının da yasak kapsamına alınmış olması sebebiyle işverenlerin fesih iradelerini uygulamayı yasak sonuna ertelemesini öneri olarak belirtmek isteriz.

Belirli Süreli Sözleşmenin Yasak Devam Ederken Sona Erebilir mi?

Gerçek belirli süreli iş sözleşmeleri için, işin bitiş tarihi sözleşme yapılırken taraflarca bilinir. Bitiş tarihi geldiğinde sözleşme kendiliğinden sona erer. Eğer bitiş tarihinde iş devam edecekse, sözleşme yenilenmelidir. Sözleşmenin yenilenmeden sona erdirilmesi ise işverenin feshi olarak kabul edilebilir. Gerçek belirli süreli sözleşmelerde,  iş  sözleşmenin  bitiş  tarihinde  sona  eriyorsa  ortada bir fesih iradesi olmadığı için yasak da ihlal edilmemiştir.

Belirli süreli sözleşmenin yine süresinden önce işveren tarafından sona erdirilmesi ise yasak kapsamında değerlendirilecektir.

Yasak Döneminde İş Yerinin Kapanması Nedeniyle İşten Çıkış Yapılabilir mi?

Torba yasa ile gelen düzenlemede, iş yerinin kapanması nedeniyle yapılacak iş akdi fesihlerine de istisna tanınmamıştır. Fakat İŞKUR tarafından yapılan bilgilendirmeler ile iş yeri kapanışı sebep gösterilerek iş akdinin feshedilmesinde bir engel olmadığı anlaşılmıştır.

Yani, eğer işveren fesih yasağı sürerken iş yerini kapatıyorsa, işçilerini “17-iş yerinin kapanması” kodu ile işten çıkarabilecektir.

Yasak Döneminde İstifa Edilebilir mi?

Fesih yasağı işveren açısından işçinin istifa etmesinin önünde bir engel yok. Fakat, fesih yasağı karşılığında işverene tek taraflı ücretsiz izin hakkı tanıyan düzenleme ile iş akdini feshedemeyen işverenlerin, bu süre zarfında işçiyi istifaya zorlamasının da gündemde olduğu bilinmektedir. İşçilerin bu uygulamalara karşı şikayet ve dava haklarını kullanmalarının sonucu olarak işverenin ilerleyen süreçlerde artı mali yüklerle karşılaşması muhtemeldir.

Ücretsiz İzin Uygulaması Nedir?

İşverenin, işçiyi ücretsiz izin uygulamasına tabi tutması olağan dönemde işçinin muvafakatine bağlı iken pandemi döneminde çalışma koşullarında değişiklik yaşanmasına bağlı olarak işverene tek taraflı bildirim ile işçinin ücretsiz izne çıkarılmasına izin verilmiştir.

Bu uygulama aslında işçinin iş akdini feshetmesine imkan vermekte iken işverene verilen bu istisna sırasında işçinin de iş akdini fesih hakkı geçici olarak ortadan kaldırılmıştır.

Bu sırada, işverenin işçiye kısa çalışma yaptırmasının da işçiye iş akdini feshetmesi konusunda haklı neden oluşturmadığının da belirtilmesi gerekir.

Emeklilik Nedeniyle İşten Çıkış İşlemi Yapılabilir mi?

Salgın döneminde emeklilik şartlarını sağlayan ya da yaş dışındaki şartları tamamlamış işçilerin, SGK’dan aldıkları yazı ile bunu sebep göstererek işten ayrılmaları mümkün. Emeklilik nedeniyle fesihler işçinin kendi iradesini koyarak işten ayrıldığı durumlar arasında sayıldığından, yasak döneminde bu tarz işten çıkış işlemleri yapılabilmektedir.

Sürecin sektör ayrımı yapmaksızın tüm tarafları etkilediği ve karşılıklı olarak kazanç elde etmekten çok zararın paylaşılması amacıyla hareket edilmesinin uyuşmazlıkların çözümü açısından önemli olduğunun göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Pandemi nedeniyle yaşanan ilk panik ortamı sırasında yapılan uygulamalara dair özellikle iş hukukuna ilişkin çokça yeni içtihatların ortaya çıkması beklenmektedir.

Saygılarımızla,

 

Yazar:
Avukat Eda İbak