Kısa Çalışma Ve Kısa Çalışma Ödeneği’nin Uygulama Alanları
Bilindiği üzere; ilk olarak Çin’in Wuhan kentinde ortaya çıkan koronavirüsün (Covid-19) Türkiye’de tespitinin ardından tüm dünyada olduğu üzere ülkemizde de önemli gündem maddesi haline gelmiştir. Vaka sayısı da yayılmaya bağlı olarak gün geçtikçe katlanarak artmış ve dünyada kıtaları aşan bir salgın haline gelen koronavirüs, Dünya Sağlık Örgütü tarafından pandemi olarak ilan edilmiştir. Küresel anlamda koronavirüs, ülkelerin baş etmekte zorlandığı bir sağlık krizine dönüşmüştür.
Bu salgın tüm dünya düzen ve işleyişini değiştirmeye başlamış, başta ülkemiz olmak üzere dünya üzerindeki birçok ülke bu salgın ile başetmek adına birçok mecrada çeşitli önlemleri alarak bu bağlamda bir kısım yeni uygulamaları işleme koymuştur.
Bu anlamda, pandemiden ve pandeminin ulusal veya uluslararası ekonomide neden olduğu ve bunun sonucu olarak da ülkemizde yarattığı olumsuz etkilerini bir nebze de olsa hafifletmek ve üretim sektörünün devamına olanak vermek adına bir kısım tedbirler uygulamaya sokulmuş olup, bunlardan bir tanesi de Kısa Çalışma Ödeneği’dir.
- Kısa Çalışma Ödeneği Nedir?
Kısa Çalışma Ödeneği, 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu Ek 2’inci maddesi ile bu kanuna dayanılarak çıkarılan Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği Hakkındaki Yönetmelikte detaylı bir şekilde düzenlenmiş olup, işverenin kendi sevk ve idaresinden kaynaklanmayan, önceden kestirilemeyen, bunun sonucu olarak bertaraf edilmesine imkân bulunmayan, geçici olarak çalışma süresinin azaltılması veya faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması ile sonuçlanan dışsal etkilerden kaynaklanan dönemsel durumlarda uygulama alanı bulunan bir ödenektir. Bu zorlayıcı nedenlere pandeminin (salgın hastalıkların) yanı sıra, deprem, yangın, su baskını, heyelan, seferberlik gibi durumlar da örnek olarak gösterilebilir.
Bu doğrultuda, pandemi nedeni ile faaliyetleri büyük oranda sekteye uğrayan hatta durma noktasına gelen bir çok işkolunu kapsayacak şekilde, ülemizde ekonomik, sektörel, bölgesel kriz veya zorlayıcı sebeplerle işyerindeki haftalık çalışma sürelerinin geçici olarak en az üçte bir oranında azaltılması veya süreklilik koşulu aranmaksızın işyerinde faaliyetin tamamen veya kısmen en az dört hafta süreyle durdurulması hallerinde, işyerinde üç ayı aşmamak üzere sigortalı çalışanlara, çalışamadıkları dönem için devlet tarafından gelir desteği sağlayan bir kısım uygulamalar yürürlüğe sokulmuştur.
Bu uygulamada yukarıda yer alan bir kısım şartlar kapsamında, faaliyetleri belirtilen oranlarda azalan veya durma noktasına gelen işverenlerin sigortalılarına maaş ödeme yükümlülükleri yönünden destek sağlanarak yine genel sağlık sigortası primlerinin de ödenmesi hizmeti sağlanmaktadır. İşçinin kısa çalışma ödeneği aldığı süre için genel sağlık sigortası primleri ödenmekle birlikte, ilgili dönemde kısa ve uzun vadeli sigorta primleri (emeklilik için gerekli olan) karşılanmamaktadır.
Kısa çalışma döneminde işçinin iş görme borcu ve işverenin ücret ödeme borcu askıda kalmakta ve kısa çalışmayı kapsayan dönemlere ilişkin sadece kurum tarafından ödeme yapılmaktadır.
- Kısa Çalışma Ödeneğinden Yararlanma Şartları Nelerdir? Başvurular Hangi Yolla Yapılmaktadır?
Pandemi (Covid-19) etkisiyle yapılan kısa çalışma başvurularında, son 60 gün hizmet akdine tabi olmak kaydıyla son 3 yıl içinde 450 gün prim ödemesi bulunması halinde bu ödenekten faydalanılabilinmektedir.
Kısa çalışma uygulamasından yararlanılabilmesi için aranan bir diğer şart ise, işyerinde kısa çalışma uygulanan dönemde 4857 sayılı İş Kanununun 25. maddesinin birinci fıkrasının (II) numaralı bendinde yer alan sebepler dışında bir gerekçeyle işveren tarafından işçi çıkarılmaması şartıdır.
İşverenin hatalı bilgi ve belge vermesi nedeniyle yapılan fazla ve yersiz ödemeler, yasal faizi ile birlikte işverenden tahsil edilmektedir.
Bu başvuru yalnızca işverenler tarafından, işletmenin bağlı bulunduğu İŞKUR’a e-posta aracılığı yapılabilmetedir.
İşverenin kısa çalışma talebinin iş müfettişlerince yapılacak inceleme sonucu uygun bulunması halinde (uygunluk tespitinin tamamlanması beklenmeksizin), işverenlerin beyanı doğrultusunda kısa çalışma ödemeleri gerçekleştirilmektedir.
- Kısa Çalışma Ödeneğinden Yararlanma Süresi Ne Kadardır?
Kısa Çalışma Ödeneği’nin süresi üç ayı aşmamak kaydı ile kısa çalışma süresi kadar olup, bu süre Cumhurbaşkanı kararları ile uzatılabilmektedir.
- Kısa Çalışma Ödeneği Miktarı Ne Kadardır? Kısa Çalışma Ödemeleri Ne Şekilde Yapılır?
Yasal düzenlemeler kapsamında, günlük kısa çalışma ödeneği, sigortalının son on iki aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının % 60’ıdır. Bu şekilde hesaplanan kısa çalışma ödeneği miktarı, aylık asgari ücretin brüt tutarının % 150’sini geçemez denilmektedir. Bu durumda 2020 yılı için kısa çalışma ödeneği 4 bin 414 TL’yi geçemeyecektir.
Kısa Çalışma Ödemeler ilgililerin IBAN hesaplarına yapılmakta, IBAN bilgisi bulunmayan çalışanların ödemeleri de PTT Bank aracılığı ile ödenmektedir. Bu süreçte işçinin işyerinde fiili çalışması bulunması halinde, buna karşılık gelen ücret işveren tarafından hizmet bordrosu oluşturulmak şartı ile işçiye ödenmektedir.
- Genel Tatil, Hafta Tatili, Ulusal Bayram Günlerine İlişkin Kısa Çalışma Ödeneği Ödenir mi?
Kısa çalışma yapan işçinin çalışılmayan hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil günlerine ilişkin ücret ve kısa çalışma ödeneği miktarı, kısa çalışma yapılan süreyle orantılı olarak işveren ve kurum tarafından ödenmektedir.
Kısa çalışma ödeneği nafaka borçları dışında haciz veya başkasına devir veya temlik edilememektedir.
- İşverenin Normal Faaliyetlerine Dönmeye Karar Vermesi Halinde Ne Yapması Gerekmektedir?
İşverenin, kısa çalışma uygulaması devam ederken, normal faaliyetine başlamaya karar vermesi halinde bu durumu kuruma, varsa toplu iş sözleşmesi tarafı işçi sendikasına ve işçilere altı işgünü önce yazılı olarak bildirmesi gerekmektedir. Bu bildirimle belirtilen tarih itibariyle kısa çalışma sona erer. Geç bildirimlere ilişkin oluşan yersiz ödemeler var ise bunlara yasal faizi ile birlikte işverenden tahsil edilir.
- Hangi Hallerde Kısa Çalışma Ödeneği Sona Erer?
Kısa çalışma ödeneği alanların işe girmesi, yaşlılık aylığı almaya başlaması, herhangi bir sebeple silâh altına alınması, herhangi bir kanundan doğan çalışma ödevi nedeniyle işinden ayrılması hallerinde veya geçici iş göremezlik ödeneğinin başlaması durumunda geçici iş göremezlik ödeneğine konu olan sağlık raporunun başladığı tarih itibariyle kısa çalışma ödeneği kesilir.
- Toplu İş Sözleşmelerinden Doğan Haklar İle Kısa Çalışma Ödeneği Arasındaki İlişki Nedir?
Kısa çalışma dönemi kapsamında, işçinin toplu iş sözleşmesinden doğan sosyal yardımlara hak kazanması mümkün değildir. Bu noktada Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin bir içtihadında aşağıdaki şekilde hüküm kurulmuştur.
“Kısa çalışma döneminde işçinin iş görme borcu ile işverenin ücret ödeme borcu askıda olduğundan yasa gereği sadece kurum tarafından ödeme yapıldığından bu dönem için toplu iş sözleşmesinden doğan sosyal yardımlara hak kazanılması mümkün değildir. Mahkemece davanın reddi gerekirken kabulüne karar verilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.”
[T.C. Yargıtay 9. Hukuk Dairesi E. 2018/9973 K. 2018/22978 T. 12.12.2018]
Yazar:
Avukat Özgün Elmacı
